Zabytki

 

Jelenia Góra niemal od początku swojego istnienia, a na pewno od XIV w., opasana była podwójnymi murami obronnymi. Niższy mur zewnętrznymi stał się suchą fosą, zaś wewnętrzny wzmocniony był 36 bastejami. Trzy bramy miejskie (Długa, Wojanowska i Zamkowa) posiadały własne wieże, bastiony i barbakany. Do dziś zachowały się tylko fragmenty tych obwarowań: Baszta Wojanowska z basteją kryjącą kaplicę św. Anny, spore fragmenty murów wplecionych w późniejsze budowle przy ul. Jeleniej oraz dwa samodzielne obiekty- Baszta Zamkowa i tzw. „Baszta Grodzka”.

Baszta Zamkowa wzniesiona w XIV w. uległa zawaleniu po pożarze w 1550 r. Obecna budowla to cylinder (7,57 m średnicy) z ośmioboczną nadbudówką, pod którą umieszczono galerię widokową z balustradą. Na znajdującej się na szczycie metalowej chorągiewce widnieje postać Jelenia i data budowy „1584”. Na trzecim i czwartym piętrze widoczne otwory strzelnicze, prze te w kształcie krzyża można było strzelać z dział. Ponieważ brama przy której stała baszta zamykała drogę wiodąca do zamku stojącego niegdyś na Wzgórzu Krzywoustego, nazwaną ją „Zamkową”. Bramę wyburzono w 1833 r., a Wieżę pozostawiono jako punkt widokowy.

„Baszta Grodzka”, której nazwa pochodzi od lokalizacji przy ul. Grodzkiej, powstała w XV w. jako jedna z 36 bastei, wzmacniających mury miejskie. W XVIII w., łącznie ze wzniesioną wówczas dobudówką, pełniła funkcje mieszkalne. Wejście do „baszty” prowadzi przez barokowy portal (przeniesiony z wyburzonej kamienicy), na którym umieszczono datę 1679 r. Obok wmurowano w ścianie trzy barokowe detale architektoniczne z nieistniejących dziś okolicznych budynków. 

 

---

 

It was built in the 15th century as one of 36 bastel houses used to reinforce the city walls. But its career as a defensive facility did not last long as in the 17th century it was adapted for housing purposes. In the next century it lost its initial use completely, was reconstructed and went into private hands. It was occupied by several tradesmen but also by very important citizens, i.e. a postmaster or a city doctor.

After 1945 it housed council flats and since the 1970s it hosted cultural institutions, among others Dom Związków Twórczych (Creative Artist Societies’ House), the editorial office of the ‘Karkonosze’ monthly, and the Tourist and Cultural Information Centre. At present there are various art workshops organized in the tower (glass smelting, stained glass, drawing and painting).

In its present form, the tower is connected to a trame - construction building. There are a few architectonical details inbuilt into the tower walls. One of them is a unique Baroque portal with a date 1679 engraved on it.

Going further down Grodzka Street, we reach the heart of Jelenia Góra – the old Market Place. This is the place where for centuries the most important communication routes crossed and where trade, cultural and social life flourished. Today’s Town Hall Square is as representative venue,  host to cultural events, restaurants and numerous shops placed under the tenement houses’ arcades.

 

Niemiecki pisarz, noblista Gerhart Hauptmann urodził się w Szczawnie - Zdroju, jednak ulegając niezaprzeczalnemu urokowi Jagniątkowa, postanowił tu wybudować swój dom. Willa, nazwana przez samego artystę „Łąkowym Kamieniem” („Wiesenstein”), powstała w 1901 roku według projektu berlińskiego architekta Hansa Griesebacha. Secesyjna bryła budowli z dwiema wieżyczkami doskonale wpisała się w górski krajobraz, a malownicze, parkowe otoczenie stworzyło idealne warunki do pracy twórczej właściciela.

We wnętrzu obszernego domu znalazło się miejsce na gabinety do pracy, bibliotekę, archiwum oraz liczne zbiory antycznych i współczesnych dzieł sztuki oraz osobistych pamiątek. W 1922 roku, z okazji 60 urodzin Hauptmanna, powstało malowidło, które ozdobiło hol willi. Jego autorem był malarz Johannes Maximilian Avenarius, który na ścianach i sklepieniu stworzył swoją wizję raju. Pełne symboliki dzieło do dziś budzi zachwyt zwiedzających. Po śmierci Gerharta Hauptmannna w 1946 roku, wdowa po nim opuściła dom, zabierając większość cennego wyposażenia. 

Od 2001 roku w „Łąkowym Kamieniu” działa muzeum gromadzące pamiątki życia i twórczości pisarza oraz prowadzące szeroko zakrojoną działalność naukowo - oświatową. Organizowane są koncerty, wieczory literackie, wystawy czasowe oraz inne imprezy kulturalne adresowane zarówno do dorosłych, jak i młodszych zwiedzających. Po obejrzeniu ekspozycji muzealnej można jeszcze przez chwilę cieszyć się atmosferą willi przy filiżance kawy w kawiarni znajdującej się w przyziemiu budynku.

 

 

 

Wznosząca się nad Sobieszowem góra Chojnik z natury jest doskonałym punktem lokalizacji budowli obronnej. Dlatego w źródłach historycznych można znaleźć wzmianki o istniejącym na szczycie grodzie plemienia Bobrzan oraz dworze myśliwskim wzniesionym przez księcia Bolesława Rogatkę. Powstanie murowanego zamku datuje się na około 1355 rok, kiedy to panujący książe świdnicko - jaworski Bolko II, umacniał swoje ziemie licznymi warowniami.

Budowla powstała z kamienia i składała się z wieży, budynku mieszkalnego i niewielkiego dziedzińca. Po śmierci księcia wdowa po nim, księżna Agnieszka, oddała zamek we władanie rycerzowi Gotsche Schoffowi, protoplaście rodu Schaffgotschów (którzy władali zamkiem z małymi przerwami do roku 1945). Nowy właściciel rozbudował zamek o kaplicę. W czasie wojen husyckich w XV wieku zamek skutecznie opierał się atakom husytów, jednak równocześnie cieszył się złą sławą, gdyż jego właściciele trudnili się grabieżą okolicznej ludności i kupców przejeżdżających pobliskim szlakiem handlowym. 

Zamek rozbudowywano jeszcze kilkakrotnie w XV, XVI i XVII wieku. Powstał rozległy zamek dolny z zabudowaniami gospodarczymi (kuchnią, pomieszczeniami załogi, piwnicą), wykuto cysterny, w których gromadzono zapasy wody na potrzeby mieszkańców oraz dostosowano zamek do rozwijającej się techniki wojennej. Niezdobyta warownia nie była jednak w stanie oprzeć się siłom przyrody - 31 sierpnia 1675 roku spłonęła od uderzenia pioruna. Właściciele nie podjęli się odbudowy i stopniowo zamek zamieniał się w malowniczą ruinę, której urok zaczął przyciągać turystów. Z myślą o nich w 1822 roku, w bastei zamku dolnego utworzono działające do dziś schronisko. 

Najznamienitszym gościem tego schroniska był ksiądz Karol Wojtyła (późniejszy Papież Jan Paweł II), który na początku września 1956 roku, wraz z grupą studentów przemierzał na rowerze Kotlinę Jeleniogórską. Na pamiątkę tych wydarzeń w 2007 roku wyznaczono i uroczyście otwarto Szlak Papieski oraz wmurowano okolicznościowe tablice, w tzw. „pallatium” zamku górnego. 

Zwiedzając zamek możemy zobaczyć pozostałości budowli z poszczególnych okresów rozbudowy, wejść na wieżę, aby podziwiać piękną panoramę okolicy oraz usłyszeć legendę o pięknej lecz okrutnej księżniczce Kunegundzie.

 

Kościół pochodzi z około 1305 r., choć pierwsza o nim wzmianka jest dopiero z roku 1380. Posiadał wówczas inne wezwanie – św. Barbary. W 1520 r. przejęty został przez protestantów, którzy przebudowują go w duchu renesansu. W 1654 r. świątynia wraca w ręce katolików, którzy nadają jej nowe wezwanie – św. Marcina.

W latach 1778-1782 cystersi przebudowują kościół w stylu barokowym, wyposażając go w duchu epoki. Wykonanie ołtarzy zlecono Augustynowi Wagnerowi z Jeleniej Góry, zaś obrazy do nich stworzył wrocławski malarz Kynast. W tym też czasie powstaje drewniana chrzcielnica i ambona. Klasycystyczny prospekt organowy i organy pochodzą z 1873 r. W latach  1887-1888 malarz Hieronim Richter przemalował obrazy ołtarzowe. Witraże wykonano w 1921 r. 

Kościół wznieśli ewangelicy w 1745 r., za zgoda króla pruskiego. Budową ścian kierował miejscowy mistrz Jerzy Porrmann, zaś dach i wieża są dziełem cieśli z Zachełmia Gottfrieda Materna. W 1750 r. wnętrze świątyni zabudowano drewnianymi emporami, a w 1796 r. dobudowano zakrystię. Dopiero w 1807 r. na sygnaturce umieszczonej na dachu kościoła pojawił się zegar. Kościół od momentu swego powstania w połowie XVIII wieku do roku 1946 służył wiernym wyznania ewangelickiego i do dziś zachował kilka cech charakterystycznych dla budowli protestanckich.

W prezbiterium, które wydzielone zostało dopiero po 1946 roku, znajduje się ołtarz główny z obrazem Chrystusa pogrążonego w modlitwie. Zdobiony jest polichromią, złoceniami i srebrzeniami, co sprawia wrażenie przepychu. Przy prezbiterium znajduje się utrzymana w podobnym stylu ambona.

Największą chlubą sobieszowskiej świątyni są  XVIII - wieczne organy zbudowane przez znanego organomistrza Johanna Meinerta z Wlenia. Odznaczają się niezwykłym brzmieniem, ale przede wszystkim doskonałym wykonaniem, o czym świadczy fakt, że większość głosów jest oryginalna. Oprawę dla mistrzowskiego instrumentu stanowi okazały prospekt, ozdobiony między innymi figurami muzykujących aniołów. Dwie z nich - dobosze, są postaciami ruchomymi. 

Niezwykłego uroku prostemu, halowemu wnętrzu nadają iluzjonistyczne malowidła pokrywające drewniane sklepienie. Natomiast o ewangelickiej przeszłości świątyni świadczą empory.  Na ich balustradach umieszczono tzw. "Biblię dla ubogich" ("Biblia pauperum"), czyli cykl obrazów ilustrujących scen z Pisma Świętego, przeznaczone dla wiernych nie umiejących czytać.

 

Wzniesiony został w latach 1714 - 1717 według projektu Kaspra Jentscha z Jeleniej Góry. Zbudowany jest na planie prostokąta bez wydzielonego prezbiterium. 

Wejście do kościoła zdobi skromny portal zwieńczony okazałym kartuszem. Po obu stronach jednonawowego wnętrza ciągnie się rząd kaplic, a nad nimi empory. Największe wrażenie robi bogaty wystrój rzeźbiarski wnętrza. 

Najcenniejszym elementem wyposażenia jest ołtarz główny (dzieło jeleniogórskiego rzeźbiarza Heinricha Wagnera) z obrazem autorstwa wybitnego śląskiego malarza Michała Willmanna. Godna uwagi jest również ambona zdobiona płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z życia patrona kościoła. 

W krypcie pod kościołem wieczny spoczynek znaleźli ciepliccy przedstawiciele rodu Schaffgotschów. 

Na dziedzińcu kościoła (dawnym cmentarzu) stoi kolumna Trójcy Świętej i figura Świętego Floriana, a na okalającym murze umieszczono płyty nagrobne i epitafijne przedstawicieli linii Schaffgotschów władającej Radomierzem, pochodzące z końca XVI i początku XVII wieku, przeniesione tutaj z tamtejszego kościoła. 

Dziedziniec zamyka czworoboczna dzwonnica kościelna powstała na początku XVIII wieku.

 

Budynek klasztorny pochodzi z lat 1671 - 1684 i jest skromną, dwukondygnacyjną budowlą z krużgankiem. Obecnie zajmuje go zgromadzenie Ojców Pijarów, którzy sprawują pieczę nad kościołem Św. Jana Chrzciciela.

W latach 2010 - 2013  przeprowadzono gruntowną renowację 3 zabytkowych obiektów Zespołu Klasztornego  Zakonu Cysterskiego. W wyremontowanym Zespole  znalazło swoją siedzibę  Muzeum Przyrodnicze przeniesione w 2013 roku z Pawilonu Norweskiego i Muzeum Barokowych Fresków na Dolnym Śląsku.

Bardziej okazały jest tzw. Długi Dom wybudowany przez Cystersów w latach 1689-93, na bazie starszej, szesnastowiecznej budowli. Wzniesiony został w stylu wczesnego baroku i do dziś zachował jego cechy w elewacji frontowej. Powstał z myślą o przybywających „do wód” kuracjuszach - był pierwszym domem zdrojowym w Cieplicach. Po kasacie zakonu w 1810 roku, kupili go Schaffgotschowie i umieścili tu swój księgozbiór, a także bogate kolekcje eksponatów przyrodniczych, minerałów, militariów, dzieł sztuki oraz pamiątek rodzinnych. Po drugiej wojnie światowej budynek przejęło Uzdrowisko Cieplice, umieszczając w nim biura i przychodnię lekarską.  W 2015 roku przeszedł gruntowny remont i obecnie w Długim Domu znajduje się hotel dla kuracjuszy i restauracja.

W obrębie zabudowań klasztornych znajduje się także pawilon nad źródłem „Marysieńka”, wybudowany w roku 1710, a przebudowany sto lat później, kiedy zwieńczono go kopułą. 

Naprzeciwko Długiego Domu, przy moście na rzece Kamiennej, warto zwrócić uwagę na XVIII - wieczną figurę Świętego Jana Nepomucena, fundacji hrabiego Schaffgotscha.

 

Ród Schaffgotschów, władający rozległymi dobrami w Karkonoszach i u ich podnóży, osiadł w Cieplicach w 1675 roku, po tym, jak od uderzenia pioruna spłonęła ich dotychczasowa siedziba - zamek Chojnik. Zamieszkali w starym dworze, jednak i ten uległ niszczącej sile ognia. Nowa siedziba rodu powstała w latach 1783 - 1788 według projektu Jana Jerzego Rudolpha z Opola.  Fasada budynku robi wrażenie swoimi rozmiarami, ma ponad 80 m długości i trzy kondygnacje. Jej największą ozdobą są przede wszystkim dwa półkoliście zakończone portyki z bogato zdobionymi kartuszami herbowymi, w których osadzono herby właścicieli pałacu. 

We wnętrzu zachowało się bogate wczesnoklasycystyczne wyposażenie. Najokazalszym pomieszczeniem jest sala balowa z bogatą sztukaterią zdobiącą ściany i sufit oraz podłogą z kilku gatunków drewna. Nie ustępują jej bogactwem również dwa salony, żółty i niebieski, których ściany obite są jedwabnymi tkaninami. Pozostałe wnętrza zostały przebudowane po drugiej wojnie światowej. W pałacu mieści się obecnie filia Politechniki Wrocławskiej.

 

Kościół powstał w latach 1774 - 1777. Jest jedną z najcenniejszych budowli protestanckich doby baroku na Śląsku.

Wnętrze jest proste, salowe, a jego piękno i bogactwo stanowi rokokowe wyposażenie. Dominującym elementem jest mocno rozbudowany architektonicznie ołtarz. Drewnianą konstrukcję ozdobiono złoceniami i rzeźbami, a w centrum umieszczono obraz Chrystusa, nawiązujący do wezwania świątyni. Nad ołtarzem znajduje się równie okazały prospekt organowy, a na nim późniejszy, bo pochodzący z 1927 roku instrument - dzieło organomistrza Gustawa Heintze z Żar. Całości dopełnia bogato zdobiona ambona. Nawę świątyni obiegają dwukondygnacyjne empory. Całość pomalowana jest na biało, a wysokie okna doskonale doświetlają wnętrze, podkreślając jego piękno. 

Do lat 70 - tych XX wieku wokół świątyni znajdowała się nekropolia, na której chowano wiernych wyznania ewangelickiego. Cmentarz zlikwidowano, usuwając nagrobki i zagospodarowując teren, a jedyną pamiątką po tym miejscu jest stojąca przy kościele (od strony Placu Kombatanta) tzw. „Latarnia pamięci”.